Tip:
Highlight text to annotate it
X
เป็นงัย วันนี้วิดีโอพอดแคสของครูแอนเดอสันจะพูดถึงเรื่องโปรติสต์ (Protist)
คำว่า "โปรติสต์" นี้ ค่อนข้างจะล้าสมัยไปแล้วเดี๋ยวนี้ แต่ว่าเราอาจจะยังคงเห็นถูกเอ่ยถึงบ่อยๆในชีววิทยาทั้่วไป
โดยทั่วไปแล้วคำคำนี้ จะหมายถึงสิ่งมีชีวิตพวกยูคาริโอต (Eukaryote) ที่ไม่ได้จัดว่าเป็นพืช สัตว์ หรือเชื้อรา อะไรทั้งสิ้น
ซึ่งเราจะพูดถึงสิ่งมีชีวิตพวกนั้นในวิดีโอพอดแคสอันถัดไป พวกโปรติสต์นี่ มีหลายประเภทที่น่าสนใจ
อย่างที่เห็นนี่ก็คือพารามีเซียม (paramecium) หรืออย่างอันถัดไป ก็คือพลาสโมเดียม (plasmodium) ที่ทำให้เกิดโรคมาลาเรีย
นับว่ากลุ่มนี้เป็นพวกที่มีความสำคัญ แล้วก็เป็นกลุ่มใหญ่เสียด้วย มีมากมายหลายตัว หลายชนิด ที่จัดอยู่ในกลุ่มนี้
ซึ่งหลายๆตัวบางทีก็ไม่ค่อยจะมีความเกี่ยวข้องใกล้ชิดกับอีกตังเลยด้วยซ้ำ ส่วนที่เห็นนี่ก็คือสิ่งที่เรียกว่า Tree of Life
อันเป็นความพยายามที่อาจจะทำสำเร็จได้ยากมาก แต่เขาก็พยายามจะจำแนกประเภทสิ่งมีชีวิตทุกชนิด
บนโลกใบนี้ หากสนใจ เราสามารถเข้าไปดูได้ที่ tolweb.org กลับมาที่เรื่องของเรา กลุ่มที่เรากำลังพูดถึงนี้ อยู่ภายใต้ชื่อที่รเียกว่า
พวกยูคาริโอต (eukaryotes) ซึ่งจะเป็นพวกที่มีนิวเคลียส กับ ออร์กาเนล (organelles) แล้วเราก็จะเห็นด้วยว่า
เขาพยายามจะจำแนกให้ย่อยลงไปอีก ออกมาเป็น Kingdom, Phylum, Class
จนมาถึงอันล่างสุด ทีนี้ ก็จะมีบางตัวที่เขาไม่ได้จัดให้เป็นโปรติสต์
อย่างที่ครูเห็นนี่ก็มีพืชสีเขียว เป็นต้น หรืออีกอันก็อย่างเช่นสัตว์
และอีกอันนึงก็คือพวกเห็ดรา นอกจากนี้ไปแล้ว พวกอื่นๆนั้นล้วนแล้วแต่
อยู่ในกลุ่มของโปรติสต์นี้ทั้งสิ้น เราจะมาพยายามหาว่า อะไรบ้าง
ที่อาจจะจัดเข้ามาอยู่ภายในไฟลัมเดียวกันนี้ (ที่เป็นโปรติสต์) แต่เอาแค่ตอนนี้ก่อน
เพื่อให้มันง่ายเข้า ในการเรียนชีววิทยานี้ เราจะได้ไม่ต้องไปจดจำมันหมดทุกตัว
เราเลยจะทำแบบนี้ สมมติว่าเรากำลังจะจัดของรกๆในลิ้นชักที่บ้าน
เหมือนอย่างที่บ้านครู ก็จะมีพวกกรรไกร เทป ปากกา กาว
แล้วก็พวกอื่นๆ ที่เราไม่รู้ว่าจะเอาไปวางไส้ตรงไหนดี เราก็เลย
เอามาวางรวมกันไว้มั่วไปหมดในลิ้นชัก .. ก็เหมือนกับที่เรากำลังดูพวกโปรติสต์อยู่ตอนนี้ เขาถึงได้พยายามจะทำ "ฟีโลเจนี" (Phylogeny)
หรือเรียกว่าการจัดประเภทตามวิวัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เพราะว่าเราก็ไม่รู้ว่าอันไหน
เกี่ยวข้องกับอันไหนกันแน่ แต่ก็มีลักษณะสองสามอย่างของโปรติสต์ที่เราน่าจะรู้ไว้
ข้อหนึ่ง มันเป็นยูคาริโอต คือมีนิวเคลียส แล้วก็ออร์กาเนล มันอาจจะเป็นพวก
เซลล์เดียวหรือหลายเซลล์ก็ได้ หลายๆตัวที่เราเห็นตามแหล่งน้ำต่างๆ เป็นพวกเซลล์เดียว
แต่เราก็เห็นหลายตัวที่เป็นพวกหลายเซลล์ (มีขนาดตัวใหญ่กว่า) ด้วยเช่นกัน เพียงแต่ว่ามันจะยังไม่จัดเป็น
เนื้อเยื่อที่แท้จริง ตามความหมายของเนื้อเยื่อทางชีววิทยา เป็นเพียงแต่
กลุ่มของเซลล์ที่ทำงานร่วมกันเท่านั้น ลักษณะเหล่านี้แหละ ที่ทำให้มันแตกต่างไปจาก
Kingdom อื่นๆ ควรแน่ใจว่าเราเข้าใจในข้อนี้ ซึ่งพวกเหล่านั้นก็ได้แก่ เห็ดรา พืช แล้วก็ สัตว์
เราสามารถที่จะเห็นพวกโปรติต์นี้ได้ทุกหนทุกแห่งในโลก
มีรูปร่างลักษณะแตกต่างกันออกไปมากมาย มีการทำงานที่ไม่เหมือนกัน แล้วก็มีลักษณะเมตตาโบลิซึ่ม
ที่แตกต่างกันออกไปด้วย แต่เราก็ยังอาจจะจัดออกเป็นสองกลุ่มใหญ่
ได้เป็นพวก โฟโต้ออโตโทรป (Photoautotrophs) หรือไม่ก็ โฟโตโทรป (phototrophs) ที่โดยทั่วไป สามารสร้างอาหารเองได้ ส่วนใหญ่
ใช้พลังงานจากดวงอาทิตย์ ตัวอย่างของพวกนี้ ซึ่งบางที่เราอาจไม่นึกว่าจะใช่โปรติสต์
ก็คือสาหร่ายทะเล (Kelp) แล้วก็ยังมีพวกยูกลีนา (Euglena) หรือไม่ก็พวก ไดโนแฟลกจาเลด (dinoflagellate) ที่ทำให้
น้ำเป็นสีแดงบ่อยๆ ทั้งหลายทั้งหมดนี้ ใช้พลังงานจากดวงอาทิตย์ ใช้คลอโรฟิลล์
ในการเปลี่ยนให้เป็นพลังงานที่มีอยู่ในโมเลกุล (ของแป้งหรือน้ำตาล) ที่สามารถจะเอามาใช้งาน
ได้ระหว่างการการหายใจ เสร็จแล้วเราก็ยังมี พวก ออกาโนโทรป (organotrophs) ซึ่งเป็นพวกกินตัวอื่นๆอีกทีนึง ตัวอย่างได้แก่ พลาสโมเดียม (Plasmodium)
ที่เป็นสาเหตุของมาลาเรีย และอาศัยอยู่ได้ทั้งในเซลล์ตับและเซลล์เม็ดเลือดแดง
แล้วก็มี ทริปาโนโซม (trypanosomes) มี อะมีบา (Amoeba) ที่กินโปรติสต์ตัวอื่นๆเป็นอาหาร
ก็คือพวกนี้ สร้างพลังงานเองไม่ได้ ต้องกินอาหารเพื่อให้ได้พลังงานเข้ามา
แล้วพวกนี้สืบพันธุ์ได้อย่างไร? แหงอยู่แล้ว แต่ละตัวก็ย่อมมีวิธีการของตัว แตกต่างกันไป
บางตัวก็อาศัยเพศ บางตัวก็ไม่อาสัยเพศ อย่างพารามีเซียม (Paramecium) นี่
แยกตัวออกเป็นสองง่ายๆเลย เรียกว่า ไบนารี ฟิชชั่น (binary fission) แต่ก็ยังมีพารามีเซียม
ที่เลือกใช้วิธี คอนจูเกชั่น (conjugation) ซึ่งเป็นการแลกเปลี่ยนยีนส์ (ไม่ใช่กางเกง - ผู้แปล) ของพารามีเซียมสองตัว
บางกลุ่มก็มีการสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ บางกลุ่มใช้มันสองวิธีเลย อย่างไอ้ตัวนี้ ตัวโปรดของครูเลย
คือ ราเมือก (slime mole) ..ที่เห็นอยู่นี่กำลังเจริญเติบโตขึ้นอยู่บนกระป๋องเบียร์ครูเลย
พวกนี้นี่จะมีช่วงชีวิตที่บางช่วงจะเป็นแบบไม่อาศัยเพศ บางช่วงก็เป็นแบบอาศัยเพศ
เสร็จแล้วก็มีอีกช่วงนึงที่เรียกว่า social cycle คือจะปลิวไปเรื่อย
คล้ายๆกับพวกอะมีบา พวกราเมือกนี่เหมือนกัน ดูจะไม่ค่อยมีหลักเกณฑ์อะไรเท่าไหร่
ก็เล่นมีเพศได้ถึง ๑๓ เพศ มีลักษณะกลางๆ ระหว่างสัตว์กับพืช
ลักษณะการสืบพันธุ์ก็มั่วซั่งไปหมด หลากหลายวิธี เท่าที่จะสามารถสรรหามาอธิบายได้ในกลุ่มของโปรติสต์นี้
เรียกว่าเป็นกลุ่มที่มีความหลากหลายมาก อย่างพารามีเซียมนี่ ก็อยู่ในกลุ่มซิลิเอต (ciliates)
คือมีขนเล็กๆ (cilia) อยู่รอบๆตัว เสร็จแล้วเราก็มีโปรติสต์อย่าง
วอลวอกซ์ (Volvox) ซึ่งเป็นกลุ่มเซลล์ขนาดใหญ่
ที่มีกลุ่มเซลล์เล็กๆอยู่ข้างใน เป็นกลุ่มที่มีความสำคัญเหมือนกัน แล้วก็พวกสาหร่ายเคล์ปในทะเล
ก็เป็นโปรติสต์เหมือนกัน เสร็จแล้วก็มีตัวโปรดของครู
นี่คือไดโนแฟจาเลต ..อ้อ โทษที นี่คือไดอะตอม ซึ่งจริงๆแล้ว ไดอะตอมนี่สามารถเปลี่ยนซิลิคอน
ให้เป็นแก้วได้ แล้วก็ทำที่อุณหภูมิต่ำเสียด้วย เพราะงั้น ตอนที่พวกเราแปรงฟัน
ซึ่งครูก็หวังว่าพวกเราคงแปรงกันละนะ ไอ้เม็ดเล็กๆในยาสีฟัน
นั่นก็เอามาจากไดอะตอมเหล่านี้นั่นเอง สรุปอีกที่ว่า โปรติสต์นั้น มีความหลากหลายมาก
สิ่งสำคัญที่เราควรจะจำได้ก็คือ พวกนี้เป็นยูคาริโอต
ไม่ใช่พืช ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่เชื้อรา ถ้ารู้อย่างนี้แล้ว ก็แสดงว่ามีความเข้าใจ
เรื่องโปรติสต์อยู่บ้าง .. หวังว่าคงได้เรียนรู้ไปบ้าง